μετάφραση Σπύρος Μπόικος

 

 

Αγαπητές φίλες και φίλοι,
χαιρετισμούς από τη διεύθυνση της Τριηπειρωτικής.

Μια πρόσφατη έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας (ILO) δείχνει ότι το συνολικό εργατικό δυναμικό του πλανήτη ανέρχεται σε 3,5 δις εργαζόμενους. Αυτό το νούμερο είναι το μεγαλύτερο της παγκόσμιας ιστορίας. Η συζήτηση σχετικά με το τέλος της εργασίας φαντάζει εντελώς πρώιμη αν συγκριθεί με αυτά τα στοιχεία.

Οι περισσότεροι από αυτά τα 3,5 δις εργαζόμενους, λέει o ILO, “αντιμετωπίζουν ελλείψεις ως προς την υλική ευμάρεια, την οικονομική ασφάλεια, τις ίσες ευκαιρίες ή τις προοπτικές για την προσωπική τους ανάπτυξη. Η απασχόληση δεν εγγυάται πάντα μια αξιοπρεπή διαβίωση. Πολλοί εργαζόμενοι αναγκάζονται να δεχτούν απωθητικές θέσεις εργασίας που συνήθως είναι ανεπίσημες (η αποκαλούμενη ευέλικτη εργασία) και χαρακτηρίζονται από χαμηλούς μισθούς και λίγη ή καθόλου πρόβαση στην κοινωνική προστασία και τα εργασιακά δικαιώματα”. Παρά το γεγονός ότι το μισό του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού αποτελείται από εργαζόμενους με μεροκάματο ή μισθό, δυο δις εργαζόμενοι (61%) εργάζονται στον ανεπίσημο τομέα”.

Η έκθεση του ILO δείχνει ότι ο αριθμός των “εργαζόμενων φτωχών” έχει μειωθεί, κυρίως λόγω της τεράστιας συνεισφοράς του αναπτυξιακού μοντέλου της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Τα δεδομένα σχετικά με τη φτώχεια προκαλούν αντιπαραθέσεις, αφού υπάρχουν αμφιβολίες αν οι κρατικές στατιστικές για τη φτώχεια είναι αξιόπιστες. Σε κάθε περίπτωση, τα δεδομένα δείχνουν ότι ενώ τα εισοδήματα των φτωχών έχουν αυξηθεί, δεν έχουν αυξηθεί αρκετά ώστε να τους βγάλουν από τη φτώχεια. Ο Τζέησον Χίκελ και Χουζάιφα Ζουμκάβάλα έχουν δείξει ότι τις τελευταίες δεκαετίες το φτωχότερο τμήμα της ανθρωπότητας έχει κερδίσει ελάχιστα. “Για το φτωχότερο 60% της ανθρωπότητας”, γράφει ο Χίκελ, “ο μέσος άνθρωπος είδε το εισόδημα του να αυξάνει μόνο 1200 δολάρια τα τελευταία 36 χρόνια”. Αυτό δεν είναι ένα νούμερο για πανηγυρισμούς.

Παρ’ό,τι τα δεδομένα δείχνουν ότι το παγκόσμιο εργατικό δυναμικό δεν μπορεί να βρει “αξιοπρεπή δουλειά”, οι ρυθμοί παραγωγικότητας είναι υψηλότεροι από ποτέ. Όπως σημειώνει η έκθεση του ILO “η αύξηση της παραγωγικότητας στην περίοδο 2019-21 προβλέπεται να φτάσει στο υψηλότερο σημείο από το 2010, ξεπερνώντας το ιστορικό μέσο του 2,1% της περιόδου 1992-2018”. Ο ILO αναφέρεται στην παγκόσμια μέση τιμή, αφού σε πολλές χώρες – συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ- η παραγωγικότητα δεν αυξάνεται. Για την αύξηση της παραγωγικότητας είναι οι χώρες όπως η Κίνα που αυξάνουν τον παγκόσμιο μέσο όρο. Αλλά τα οφέλη αυτής της παραγωγικότητας δεν μοιράζονται ικανοποιητικά με τους εργαζόμενους με όρους αυξήσεων στους μισθούς και τα μεροκάματα αντίστοιχους με την συνεισφορά των εργαζομένων. Τα πλεονεκτήματα τα καρπώνονται οι ιδιοκτήτες του κεφαλαίου, πράγμα που απλά αυξάνει τη συγκέντρωση του πλούτου. Η εργασία παράγει τα τεράστια πλεονάσματα, τα οποία θα μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιηθούν για να βελτιώσουν τη γενική ευμάρεια της ανθρωπότητας, όμως καταλήγουν στις τσέπες των καπιταλιστών.

Τον τελευταίο χρόνο στην Τριηπειρωτική προσπαθήσαμε να βρούμε τρόπους να διορθώσουμε κάποιες βασικές παρανοήσεις:

1. Ότι το παγκόσμιο εργατικό δυναμικό συρρικνώνεται. Οι συζητήσεις σχετικά με την αυτοματοποίηση και την επισφάλεια οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η εργασία παγκόσμια συρρικνώνεται. Δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Σήμερα το παγκόσμιο εργατικό δυναμικό είναι μεγαλύτερο από ποτέ, με ένα μεγάλο τμήμα του να εργάζεται στη βιομηχανική παραγωγή, παρά τις “βιομηχανικές ερήμους” και τη διαδικασία της αποβιομηχάνισης στη Δύση.

2.Ότι η φτώχεια έχει μειωθεί. Αν είχε μειωθεί το ποσοστό των ανθρώπων που εργάζονται τότε θα ήταν λιγότεροι και οι άνθρωποι που κερδίζουν, και άρα θα υπήρχαν υψηλότερα ποσοστά φτώχειας. Η πραγματικότητα είναι ότι είναι περισσότεροι οι άνθρωποι που εργάζονται και παρ’όλα αυτά η φτώχεια παραμένει ένα σημαντικό πρόβλημα. Αυτό που τους κρατά στη φτώχεια παρά την αυξημένη παραγωγικότητα – ένα τμήμα της οποίας ωφείλεται στην τεχνολογική πρόοδο- είναι ότι δεν μπορούν να πάρουν ένα μεγαλύτερο τμήμα από τα κέρδη της παραγωγικότητας και από το συνολικό πλεόνασμα που παράγεται. Αλλά ένας επιπλέον λόγος που κρατά σταθερά τα ποσοστά της φτώχειας είναι η καταστροφή του κράτους πρόνοιας και μια σειράς προνοιακών πολιτικών, πχ την επιδότηση της κατοικίας ή της τροφής, στα οποία στερήθηκαν την πρόσβαση δισεκατομμύρια άνθρωποι.

Στην ουσία, έχουμε περισσότερους άνθρωπους να εργάζονται και δεν καταφέρνουν να κερδίσουν αρκετό από το συνολικό πλεόνασμα που παράγουν ώστε να σηκωθούν πάνω από το αναγνωρισμένο επίπεδο φτώχειας. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Το οπλοστάσιο της μαρξιστικής ανάλυσης μας παρέχει μια απλή ιδέα – το βαθμό της εκμετάλλευσης. Ο Μαρξ στο Κεφάλαιο (1867), αναφέρεται στην εκμετάλλευση με δυο τρόπους. Πρώτον, στο ηθικό επίπεδο, καταφέρεται εναντίον της εκμετάλλευσης των εργαζόμενων, ειδικά των παιδιών. Οι φρικτές συνθήκες εργασίας και διαβίωσης τον εξοργίζουν, όπως θα έπρεπε να εξοργίζουν κάθε ευαίσθητο άνθρωπο. Δεύτερο, εντός του ακριβούς πλαισίου της επιστήμης του, ο Μαρξ μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι ιδιοκτήτες του κεφαλαίου μπορούν να προσλαμβάνουν εργάτες αγοράζοντας την εργατική τους δύναμη. Αυτοί ακριβώς οι εργαζόμενοι είναι που παράγουν την υπεραξία και τα κέρδη τους απαλλοτριώνονται από τους ιδιοκτήτες του κεφαλαίου λόγω των ιδιοκτησιακών τους δικαιωμάτων. Συνεπώς η εκμετάλλευση είναι η εξαγωγή υπεραξίας από τους ιδιοκτήτες του κεφαλαίου εις βάρος των εργαζόμενων που την παράγουν. Ο βαθμός εκμετάλλευσης, γράφει ο Μαρξ, μπορεί ξεκάθαρα να υπολογιστεί να χρησιμοποιήσουμε αυτό τον βασικό θεωρητικό εξοπλισμό.

Η Apple μόλις κυκλοφόρησε το iPhone 11. Οι διαφορές με το προηγούμενο μοντέλο, το iPhone Χ, είναι μικρές, παρ’ό,τι η πιο ακριβή έκδοση του νέου μοντέλου έχει τρεις κάμερες. Είναι βασικό να σημειωθεί ότι η Apple δεν παράγει αυτά τα τηλέφωνα. Παράγονται κυρίως από την ταϊβανέζικη εταιρία Φοξκον, που απασχολεί περισσότερους από 1,3 εκατομμύρια εργαζόμενους μόνο στην Κίνα. Το iPhone είναι παράλογα ακριβό, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της τιμής του δεν πάει στους εργαζόμενους ή στη Φοξκον αλλά στην Apple. Επειδή η Apple είναι η ιδιοκτήτρια των πνευματικών δικαιωμάτων του τηλεφώνου, δίνει την εργολαβία της παραγωγής του σε εταιρίες σαν την Foxkonn, που παράγουν αυτά τα τηλέφωνα για την αγορά. Η Apple καταβροχθίζει τα κέρδη από αυτή τη διαδικασία.

Πριν από πέντε χρόνια, ο E. Ahmet Tonak μελέτησε το iPhone 6, από τη σκοπιά της ανάλυσης του Μαρξ για το βαθμό εκμετάλλευσης. Σαν μέλος της Τριηπειρωτικής, ο Αχμέτ επικαιροποίησε την ανάλυση του και ως προς το iPhone X. Χρησιμοποιήσαμε τα αποτελέσματα για να εκδώσουμε το Τετράδιο ν.2, το οποίο εξηγεί κάποιες βασικές μαρξιστικές έννοιες και χρησιμοποιεί την ανάλυση του βαθμού εκμετάλλευσης ειδικά ως προς το iPhone. Ο βαθμός εκμετάλλευσης μας επιτρέπει να δείξουμε πόσο συμμετέχει ο εργαζόμενος στην αύξηση της αξίας στην παραγωγική διαδικασία. Δείχνει ότι, ακόμη κι αν ο εργαζόμενος πληρωνόταν παραπάνω, με τα μαγικά της μηχανοποίησης και του αποτελεσματικού μάνατζμεντ της παραγωγικής διαδικασίας, ο βαθμός εκμετάλλευσης πάλι θα αυξανόταν. Στο καπιταλιστικό σύστημα, η ελευθερία για τον εργαζόμενο είναι αδύνατη.

Το πιο συγκλονιστικό εύρημα της ανάλυσης είναι ότι οι σημερινοί εργαζόμενοι του iPhone είναι 25 φορές πιο εκμεταλλευόμενοι από τους εργαζόμενους στην υφαντούργία της Αγγλίας του 19ου αιώνα. Ο βαθμός εκμετάλλευσης των εργαζομένων του iPhone είναι 2458%. Αυτός ο αριθμός δείχνει ότι ένα ελάχιστο ποσοστό της εργάσιμης μέρας αντιστοιχεί στην αξία που χρειάζονται οι εργάτες σαν μισθό. Το μεγαλύτερο μέρος της εργάσιμης μέρας οι εργαζόμενοι παράγουν προϊόν που αυξάνει τον πλούτο του καπιταλιστή. Όσο πιο υψηλός ο βαθμός εκμετάλλευσης, τόσο μεγαλύτερη η αύξηση του πλούτου του καπιταλιστή από την εργασία των εργαζόμενων.

Το Τετράδιο ν.2 σχεδιάστηκε με μεγάλη προσοχή από την ομάδα μας (τον Τινγκς Τσακ και την Ινγκριντ Νέβες). Ελπίζουμε ότι θα χρησιμοποιηθεί ευρέως για διάφορες μορφές επιμόρφωσης, σε πολιτικά σχολεία, ακαδημαϊκά περιβάλλοντα ή για ανεξάρτητη μελέτη. Το κείμενο είναι γραμμένο σε απλή γλώσσα και το σχέδιο είναι επιλεγμένο ώστε να διευκολύνει τη μάθηση. Θα χαρούμε να μάθουμε πως βλέπετε αυτή τη δουλειά, αφού θα είναι η βάση για μια σειρά άλλα Τετράδια σχετικά με βασικά ζητήματα που θα βοηθήσουν να καταλάβουμε τη μορφή του καπιταλισμού.

Rosii Tora, Lautoka Andhra Sangam College, Fiji, 2018

Αυτή τη βδομάδα ο ΟΗΕ φιλοξένησε πέντε συνόδους για την κλιματική καταστροφή. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτιέρεζ δήλωσε ότι οι δυο λέξεις που χαρακτηρίζουν αυτές τις συνόδους είναι η φιλοδοξία και η δράση. Την περασμένη Παρασκευή πραγματοποιήθηκαν διαδηλώσεις σε όλο τον κόσμο για την υπεράσπιση του πλανήτη και θα ακολουθήσουν κι άλλες. Η συζήτηση στον ΟΗΕ όμως μπλοκάρεται από την άρνηση των ΗΠΑ και άλλων δυτικών χωρών να αναγνωρίσουν ότι φέρουν την μεγαλύτερη ευθύνη για την καταστροφή, αφού έχουν ξεπεράσει το μερίδιο που τους αναλογούσε στον προϋπολογισμό άνθρακα. Οι ελπίδες ότι αυτές οι χώρες θα συνεισφέρουν ουσιαστικά στο Παγκόσμιο Ταμείο για το Κλίμα έχουν εξανεμιστεί. Το ελάχιστο ποσό που είναι απαραίτητο σήμερα ανέρχεται σε τρισεκατομμύρια δολάρια, όχι στα λίγα δισεκατομμύρια για τα οποία υπήρξαν υποσχέσεις. Γίνεται ελάχιστη συζήτηση για τη μείωση, για μεταφορά τεχνολογίας, για την ανισότητα στις εκπομπές ή για άλλες ουσιαστικές λύσεις στις βασικές αιτίες της σημερινής κρίσης.

Πριν από μερικά χρόνια, η Οξφαμ δημοσίευσε μια σημαντική μελέτη που έδειχνε ότι το φτωχότερο 50% του πλανήτη ήταν υπεύθυνο μόνο για το 10% των παγκόσμιων εκπομπών, ενώ το πλουσιότερο 10% ήταν υπεύθυνο για το 50% των εκπομπών άνθρακα. Και όμως, όπως σημειώνει η Οξφαμ, οι άνθρωποι των φτωχώτερων χωρών είναι πιο εκτεθειμένοι στην κλιματική αλλαγή και συχνά κατηγορούνται λανθασμένα ότι την προκαλούν Η συζήτηση για την ανάπτυξη δεν γίνεται παράλληλα με τη συζήτηση για την κλιματική αλλαγή. Τι σήμαινει για τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων που παράγουν υπεραξία αλλά ζουν σε σχετική φτώχεια, το να συμμετέχουν σε μια συζήτηση για τη μείωση της κατανάλωσης; Μια πρόσφατη μελέτη του ΟΗΕ λέει ότι υπάρχουν τουλάχιστον 820 εκατομμύρια άνθρωποι που πεινάνε, ενώ τουλάχιστον 2 δισεκατομμύρια ζουν σε τροφική ανασφάλεια. Αυτά τα νούμερα αρνούνται πεισματικά να μειωθούν. Αυτοί που πεινάνε είναι εργαζόμενοι.

Δεν μπορούμε να μιλάμε για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής χωρίς να μιλάμε για την κατάργηση του συστήματος που ευημερεί πάνω στην πείνα και την φτώχεια της πλειονότητας των ανθρώπων του πλανήτη και χωρίς να αναγνωρίζουμε τους σπόρους ενός καλύτερου μέλλοντος που φυτεύονται σήμερα. Το ρεύμα της κριτικής Λατινοαμερικάνικης σκέψης μας θυμίζει τη σημασία αυτού του πράγματος. Σε μια πρόσφατη έκθεση που παρήγαγαν τα γραφεία μας στο Μπουένος Άιρες και το Σάο Πάολο, ο Χοσέ Σεοανέ γράφει “δεν πρόκειται απλώς για το να φανταζόμαστε το μέλλον θεωρητικά βασισμένοι στο παρελθόν, χρειάζεται να μελετάμε και να διαδίδουμε τις λαϊκές διαμαρτυρίες που συμβαίνουν σήμερα και προοικονομούν το μέλλον που ψάχνουμε”. Ποιό το νόημα του να σώσουμε τον πλανήτη αν δισεκατομμύρια εργατών πεθαίνουν από την πεινα;

Τα βάσανα δεν είναι εμπόρευμα. Δεν υπάρχει πρωτογενής ή δευτερογενής αγορά για αυτά. Τα βάσανα είναι η πέτρα που κάθεται στο στομάχι ενός πεινασμένου ανθρώπου, ενός εργαζόμενου που συμμετέχει στην εμπορευματική αλυσίδα που έχει σαν αποτέλεσμα ένα iPhone.

Με θερμούς χαιρετισμούς, Βιτζαίη.